W tym materiale dowiesz się:

  • kiedy i jak kształtuje się tkanka tłuszczowa u dzieci;
  • jakie czynniki wpływają na rozwój otyłości w okresie prenatalnym i wczesnodziecięcym;
  • jaką rolę pełni tkanka tłuszczowa w organizmie i jakie są jej korzystne funkcje

    Prof. Paweł Matusik

    Oddział Kliniczny Pediatrii, Otyłości Dziecięcej i Chorób Metabolicznych Kości, Szpital Miejski w Tychach, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

    Otyłość to przewlekła, nawracająca choroba związana z nadmiernym gromadzeniem tkanki tłuszczowej, która stanowi zagrożenie dla zdrowia i generuje powstawanie powikłań. Należy podkreślić, że jest to także choroba, która nie ustępuje spontanicznie, a nieleczona ma tendencję do postępowania. Powikłania otyłości nie dotyczą tylko sfery fizycznej ale także psychicznej i społecznej pacjenta. Zrozumienie choroby otyłościowej i diagnoza otyłości u dziecka to pierwszy krok w stronę zdrowia!

    Diagnoza nadwagi i otyłości u dzieci

    Rozpoznawanie nadwagi i poszczególnych stopni otyłości opiera się zazwyczaj na pomiarze wysokości i masy ciała dziecka, a następnie na wyliczeniu odpowiednich wskaźników. U dzieci do 5 roku życia jest to stosunek masy ciała do długości/wysokości ciała, a dzieci starszych – wyznaczenie wskaźnika masy ciała (ang. body mas index BMI). W przypadku dzieci, których jeszcze nie można spionizować bardzo ważne jest aby pomiar długości ciała był wykonany przy wyprostowanych kończynach dolnych.

    Właściwa interpretacja uzyskanych  wyników wymaga zastosowania tzw. siatek centylowych czyli układów odniesienia odpowiednich dla płci i wieku dziecka. Dla dzieci poniżej 5 roku życia stosowane są siatki centylowe opracowane przez Światową Organizację Zdrowia (ang. World Health Organization WHO). Na postawie siatek WHO nadwagę diagnozujemy, gdy wskaźnik masa ciała/wzrost przekracza 2 odchylenia standardowe (SD), a otyłość gdy jest większy niż 3 SD od mediany.

    Tkanka tłuszczowa – rodzaje i rola tkanki tłuszczowej

    Uśmiechnięte niemowlę siedzące na pobielanej podłodze, z żółtym szalem w rączkach.

    Tkanka tłuszczowa, której nadmiar jest podstawą definicji otyłości u dzieci i dorosłych, może powstawać już w okresie płodowym pod wpływem licznych czynników. 

    Rodzaje tkanki tłuszczowej i jej funkcje

    Wyróżniamy dwa rodzaje tej tkanki:

    • Brunatna tkanka tłuszczowa (ang. brown adipose tissue BAT) jest odpowiedzialna przede wszystkim za utrzymywanie stałej temperatury ciała u noworodków i niemowląt (zjawisko termogenezy). Wraz z wiekiem większość tej tkanki ulega zanikowi.
    • Żółta/biała tkanka tłuszczowa (ang. white adipose tissue WAT) to standardowa tkanka tłuszczowa, które pełni w organizmie szereg istotnych funkcji. Najważniejsze funkcje żółtej tkanki tłuszczowej to:
    • magazynowanie energii
    • funkcja izolacyjna, ochronna i podporowa dla narządów wewnętrznych
    • funkcja hormonalna (miejsce syntezy hormonów zwanych adipokinami, których rolą jest m in. regulacja  sytości i głodu)
    • funkcja związana z prawidłowym procesem dojrzewania płciowego i płodnością, zwłaszcza u kobiet.

    Zawartość tkanki tłuszczowej

    Zawartość tkanki tłuszczowej u noworodka średnio kształtuje się na poziomie 13%. W pierwszym roku życia może wzrosnąć do 25-28%. Stosunkowo wysoka zawartość tkanki tłuszczowej w tym wieku jest związana z intensywnym rozwojem wszystkich narządów i organów, które potrzebują odpowiedniej osłony mechanicznej, a organizm – większych zapasów energii.

    W momencie uzyskiwania kolejnych kamieni milowych w rozwoju motorycznym dochodzi do większego rozwoju masy mięśniowej  i zawartość tkanki tłuszczowej stopniowo obniża się do poziomu 12 – 21% u chłopców i 15 – 24% u dziewczynek.

      Otyłość u dzieci – przyczyny nadmiernego wzrostu tkanki tłuszczowej

      Ciążowy brzuch podtrzymywany przez kobiece dłonie, na brzoskwiniowym tle.

      Nadmierny wzrost tkanki tłuszczowej może wynikać zarówno z czynników genetycznych, jak i środowiskowych, w tym niewłaściwych nawyków żywieniowych i braku aktywności fizycznej. Zrozumienie tych przyczyn jest kluczowe dla skutecznego zapobiegania i leczenia otyłości wśród najmłodszych.

      Wzrost tkanki tłuszczowej w okresie prenatalnym – otyłość u niemowląt

      Do czynników, które mogą prowadzić do nadmiernego wzrostu tkanki tłuszczowej w okresie prenatalnym i następnie wzrostu ryzyka rozwoju otyłości w wieku wczesnodziecięcym należą:

      • otyłości u matki w momencie zajścia w ciąże
      • nadmierny przyrost masy ciała w ciąży
      • norma: 11,5 – 16 kg dla kobiet z prawidłową masą ciała BMI = 18,5 – 24,9 kg/m2
      • norma: 7 – 11,5 kg dla kobiet z nadwagą BMI – 25,0 – 29,9 kg/m2
      • norma: do 7 kg dla kobiet z otyłością BMI ≥ 30 kg/m2
      • cukrzyca ciążowa
      • nadciśnienie tętnicze w ciąży
      • palenie tytoniu
      • poród przez cięcie cesarskie.

      Ryzyko rozwoju otyłości u małych dzieci (do 3. roku życia)

      Natomiast czynniki ryzyka w pierwszych 3 latach życia które mogą predysponować do wczesnego rozwoju otyłości są:

      • urodzeniowa masa ciała zbyt duża do wieku ciążowego lub zbyt mała do wieku ciążowego (w tym przypadku większe ryzyko tzw. otyłości trzewnej i szybszy rozwój powikłań metabolicznych)
      • brak lub zbyt krótkie karmienie naturalne
      • niewłaściwe rozszerzanie diety: późne wprowadzanie produktów stałych, zbyt mała różnorodność, brak przerwy nocnej (możliwa już od 6 m.ż.) zbyt wczesne włączanie słodkich płynów i przekąsek (np. soki owocowe < 1 roku życia)
      • częste infekcje i powiązane z tym hospitalizacje oraz antybiotykoterapia.

      Wiele z czynników prenatalnych i wczesnodziecięcych jest ze sobą ściśle powiązanych i stanowi ciąg zdarzeń, np. kobiety które rodzą przez cięcie cesarskie rzadziej skutecznie karmią naturalnie.