W tym materiale dowiesz się:
- jakie są podstawowe zasady oceny występowania nadwagi i otyłości u dzieci;
- jak poprawnie zmierzyć i zważyć dziecko;
- kiedy u dziecka rozpoznajemy nadwagę lub otyłość

prof. Małgorzata Wójcik
Klinika Endokrynologii Dzieci i Młodzieży, Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie
Otyłość u dzieci to narastający problem zdrowotny, który wymaga wczesnej diagnozy i odpowiednich działań profilaktycznych. Aby prawidłowo ocenić, czy dziecko ma nadwagę lub otyłość, konieczne jest wykonanie dokładnych pomiarów masy ciała i wzrostu, a następnie odpowiednia interpretacja wyników w kontekście norm dla danego wieku i płci. Jak rozpoznać otyłość u dziecka w różnych okresach życia, jakie narzędzia i wskaźniki są stosowane oraz jakie kroki można podjąć w celu zapobiegania nadwadze i otyłości? Wyjaśniamy!
Spis treści:
- Podstawowe pomiary – najważniejsze zasady
- Siatki centylowe, BMI dziecka – interpretacja wyników
- Otyłość u dzieci – siatki centylowe wagi i wzrostu
- Otyłość u dzieci – siatki centylowe i kalkulator BMI dla dzieci
- Profilaktyka otyłości u dzieci
- Waga i wzrost niemowląt oraz małych dzieci pod kontrolą
- Zdrowe odżywianie – odpowiednie rozszerzanie diety niemowlaka
Podstawowe pomiary – najważniejsze zasady
Podstawą oceny występowania nadwagi i otyłości u dzieci jest poprawne wykonanie pomiaru masy ciała i wzrostu. Oto najważniejsze zasady przeprowadzania pomiarów, stosowane w gabinetach pediatrycznych:
- Dziecko do pomiaru masy ciała powinno być rozebrane. Ważone na wadze niemowlęcej małe dzieci należy rozebrać do naga (bez pieluszki), starsze dzieci ważone są w bieliźnie lub w stroju na lekcje WF, bez butów, grubych skarpet, rajstop i ciężkiej biżuterii, po oddaniu moczu.
- Pomiaru długości u małych dzieci (do wieku 1,5 roku) dokonujemy w pozycji leżącej, mierząc odległość od szczytu głowy do płaszczyzny podeszwowej stóp przy użyciu specjalnych przyrządów pomiarowych.
- Pomiar wysokości ciała starszych dzieci dokonuje się na stojąco, przy stabilnym wzrostomierzu przymocowanym do ściany lub wyposażonym w tylną ściankę, umożliwiającą oparcie pięt, pośladków, pleców i głowy.
Uzyskane pomiary należy następnie odpowiednio zinterpretować. Istnieją różne sposoby oceny rozwoju dziecka w zależności od wieku. Ponieważ wymiary i proporcje ciała dziecka zmieniają się, wyniki pomiarów powinny być odniesione do wartości referencyjnych dla płci i wieku.
Siatki centylowe, BMI dziecka – interpretacja wyników

Do oceny wzrostu i masy ciała używa się specjalnych siatek centylowych, czyli wykresów, na których zaznaczono zakres wartości prawidłowych dla danej grupy wiekowej i płci. Siatki centylowe można znaleźć na końcu książeczki zdrowia dziecka.
>>Dowiedz się więcej: Siatki centylowe – co to jest, jak je czytać i jakie są normy?
Otyłość u dzieci – siatki centylowe wagi i wzrostu
U dzieci w wieku do pięciu lat do rozpoznawania nadwagi i otyłości używamy stosunku masy ciała do długości (mierzonej na leżąco u małych dzieci, do wieku 1,5 roku) lub wysokości (mierzonej na stojąco, u dzieci w wieku powyżej 1,5 roku). Nadwagę można rozpoznać, gdy stosunek masy do wysokości/długości ciała wynosi >2 odchylenia standardowe (SD) powyżej mediany, a otyłość, gdy stosunek ten jest większy niż 3 SD powyżej mediany.
Otyłość u dzieci – siatki centylowe i kalkulator BMI dla dzieci
U dzieci w wieku powyżej trzech lat można używać wskaźnika BMI (Body Mass Index), który wyliczamy, dzieląc masę ciała wyrażoną w kg przez wzrost wyrażony w metrach podniesiony do drugiej potęgi. Aby dobrze zinterpretować wynik BMI u dzieci, należy stosować polskie siatki centylowe (OLA/OLAF), zgodnie z którymi nadwagę definiuje się jako BMI >85. centyla, a otyłość >97. centyla. Można również zastosować standardy WHO dla dzieci w wieku 5–19 lat z taką samą definicją nadwagi i otyłości jak dla siatek polskich. Dopuszcza się także starsze siatki centylowe BMI dla dzieci polskich, opublikowane w 1999 roku przez Palczewską i Niedźwiedzką, według których na nadwagę wskazuje BMI >90. centyla, a na otyłość >97. centyla. Należy jednak zaznaczyć, że stosując polskie siatki, w porównaniu z siatkami WHO, zwiększamy ryzyko niedoszacowania i rozpowszechnienia nadwagi.
Profilaktyka otyłości u dzieci

Profilaktyka otyłości u dzieci jest kluczowa dla zapewnienia im zdrowego startu w dorosłe życie. Uważne monitorowanie rozwoju fizycznego maluszka oraz wczesne wdrożenie zasad zdrowego odżywiania i regularnej aktywności fizycznej pomaga zapobiegać nadwadze i otyłości, które mogą prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych w przyszłości. Edukacja rodziców i opiekunów na temat prawidłowej diety dla dzieci oraz promowanie zdrowych nawyków są fundamentem skutecznej profilaktyki otyłości dziecięcej!
Waga i wzrost niemowląt oraz małych dzieci pod kontrolą
Monitorowanie wzrostu i masy ciała niemowląt oraz małych dzieci jest kluczowe dla wczesnego wykrywania problemów zdrowotnych. Dla przykładu, aby ocenić, ile powinno ważyć roczne dziecko, warto korzystać z siatek centylowych, które pozwalają określić prawidłową wagę i wzrost w zależności od wieku i płci. To podstawowe i intuicyjne w użyciu narzędzia do kontrolowania wagi i wzrostu dziecka – znajdują się w większości książeczek zdrowia dziecka oraz są dostępne online.
Zdrowe odżywianie – odpowiednie rozszerzanie diety niemowlaka
Właściwe odżywianie odgrywa kluczową rolę w zapobieganiu nadwadze i otyłości u dzieci. Zasady zdrowego odżywiania obejmują regularne posiłki, odpowiednią ilość warzyw i owoców, ograniczenie spożycia cukrów i tłuszczów oraz zapewnienie odpowiedniej ilości aktywności fizycznej. Edukacja rodziców na temat zdrowego odżywiania i prawidłowej diety dla dzieci jest niezwykle ważna, aby zapobiegać otyłości dziecięcej i promować zdrowy styl życia.
Podsumowując, rozpoznanie otyłości u dzieci w różnych okresach życia wymaga regularnych pomiarów masy ciała i wzrostu, stosowania odpowiednich wskaźników oraz interpretacji wyników zgodnie z normami dla danego wieku i płci. Wczesne wykrycie problemów z nadwagą i otyłością oraz odpowiednie działania profilaktyczne mogą znacząco poprawić zdrowie i jakość życia dzieci.
>>Więcej na temat problemu otyłości u dzieci znajdziesz w artykule: Otyłość u dzieci – jak ją rozpoznać i jej zapobiegać. Profilaktyka otyłości od pierwszych lat życia.
Piśmiennictwo:
- Palczewska I., Niedźwiedzka A.: Wskaźniki rozwoju somatycznego dzieci i młodzieży warszawskiej. Med. Wieku Rozw., 2001; 5: 18–118
- ŚwiąderLeśniak A., Kułaga Z., Grajda A. i wsp.: Wartości referencyjne obwodu talii i bioder polskich dzieci i młodzieży w wieku 3–18 lat. Stand. Med./Pediatr., 2015; 12: 137–150
- WKO: Obesity and overweight. www.who.int/newsroom/factsheets/detail/obesityandoverweight (dostęp: 10.06.2022).
- Mazur A, Zachurzok A, Baran J, Dereń K, Łuszczki E, Weres A, Wyszyńska J, Dylczyk J, Szczudlik E, Drożdż D, Metelska P, Brzeziński M, Kozioł-Kozakowska A, Matusik P, Socha P, Olszanecka-Gilianowicz M, Jackowska T, Walczak M, Peregud-Pogorzelski J, Tomiak E, Wójcik M. Childhood Obesity: Position Statement of Polish Society of Pediatrics, Polish Society for Pediatric Obesity, Polish Society of Pediatric Endocrinology and Diabetes, the College of Family Physicians in Poland and Polish Association for Study on Obesity. Nutrients. 2022 Sep 15;14(18):3806